Graften zijn net zo Limburgs als vlaai en vastelaovend. Ze geven het heuvelland haar karakteristieke kleinschalige uitstraling. Toch weten maar weinigen wat graften precies zijn, en dat ze naast het verzorgen van een aantrekkelijk landschap ook allerlei belangrijke functies vervullen. Samen met Natuurhuisje en landeigenaren willen we deze unieke landschapselementen versterken.
Op Wikipedia is -uitsluitend in het Nederlands en Limburgs- te lezen dat graften zijn ontstaan door eeuwen van traditioneel landgebruik. Bij gebrek aan prikkeldraad werden perceelgrenzen afgescheiden door dichte hagen van stekelige struiken. Wanneer deze hagen tegen een helling liggen, en het bovenliggende land erodeert door grondbewerking en regenwater, dan blijft het sediment achter aan de bovenkant van de heg. Zo ontstaat langzaam een steeds groter hoogteverschil tussen de percelen aan beide kanten van de heg. De steile afscheiding tussen de twee terrassen die zo ontstaan, wordt een graft genoemd.
Hoewel graften dus onbedoeld zijn ontstaan, hebben ze allerlei gunstige neveneffecten. Zo vertragen ze bijvoorbeeld de waterafvoer van de helling, waardoor er minder wateroverlast en erosieschade lager in het dal plaatsvindt. Ook bieden graften een beschutte plek waar vogels kunnen broeden en dassen hun burcht kunnen bouwen. Doordat het onderliggende kalkgesteente in een graft vaak aan de oppervlak komt, kunnen hier allerlei zeldzame planten groeien. En van al die bloeiende planten kunnen bijen ook weer meeprofiteren. Bovendien vormen graften een belangrijke schakel in het agrarische landschap, die natuurgebieden met elkaar kan verbinden.
Ooit werden graften onderhouden door boeren, die de bomen gebruikten als hakhout. Tegenwoordig zijn veel graften in slechte staat doordat de helling is uitgevlakt, het struweel is verwijderd, of doordat de graft is verruigd door achterstallig onderhoud. Hiermee gaat niet alleen een eeuwenoud erfgoed verloren, maar ook alle belangrijke voordelen die de graft biedt. Daarom steunt onze partner Natuurhuisje ons om verwaarloosde graften weer in ere te herstellen. We beginnen met het natuurvriendelijker maken van het beheer omdat dit voor boeren minder ingrijpend is dan nieuwe graften aanleggen. Daarnaast is voor de eenmalige aanleg en inrichting van graften vaak wel geld te krijgen, maar voor het onderhoud dat elk jaar moet worden uitgevoerd, is dat niet het geval.
Met de donatie van Natuurhuisje willen we landeigenaren ondersteunen bij het onderhoud van de graften. Als de graft niet wordt onderhouden, zal deze snel overwoekerd raken door ruigtesoorten als bramen en brandnetel. Door het grazige deel van de graft regelmatig te maaien en het maaisel te verwijderen, behoudt de graft zijn open karakter en krijgen meer bloeiende planten de kans om zich te vestigen. De struiken en bomen zullen, met uitzondering van enkele karakteristieke ‘overstaanders’, elke vijf tot tien jaar worden teruggezet. De komende jaren gaan we samen met de landeigenaren op zoek naar een goede en haalbare invulling van het beheer. Studenten van het boshommellandschap zullen in de gaten houden wat het effect op de bijen is. Zo weten we of we op de goede weg zitten. Wordt vervolgd!
Coverfoto: Een beboste graft midden op een akker. Foto: David Kleijn
Tekst: Remco Ploeg